Friday, April 22, 2011

«Αναδιάρθρωση» ή, αλλιώς, «τώρα που βρήκαμε παπά να θάψουμε καμπόσους»…

Του GoAS*

Υπάρχει μια απλή παράμετρος που μέσα στην αναδιαρθρωσολογία (sic) του τελευταίου διαστήματος έχει ξεχαστεί εντελώς: Η Ελλάδα βρίσκεται στη δεινή της θέση επειδή στη σαθρή παραγωγική της βάση έχει χτιστεί ένα μεγάλο πελατειακό κράτος.

Η ελληνική οικονομία λόγω στρεβλώσεων, αγκυλώσεων και ξεπερασμένων προστατευτισμών δεν μπορεί να παράγει ανταγωνιστικά προϊόντα. Δεν μπορεί να πουλήσει έξω αρκετά αγαθά ώστε να αντισταθμίσει τις ανάγκες της σε εισαγόμενα. Η Ελλάδα στα χρόνια πριν την κρίση ήταν παγκόσμια πρωταθλήτρια αρνητικού εμπορικού ισοζυγίου. Το έλλειμμα αυτό καλύφθηκε μέσα από έναν μηχανισμό κρατικού δανεισμού και κρατικής κατανάλωσης (αμοιβές, προμήθειες, έργα κτλ.) που μετέφερε χρήμα στην αγορά ώστε τα αγαθά που εξέλειπαν να μπορούν να αγοραστούν από τους Έλληνες. Τα δημοσιονομικά αυτά ελλείμματα αθροίστηκαν σε ένα χρέος που τώρα είναι κοντά στο 140% του ΑΕΠ και δεν είναι μακροπρόθεσμα βιώσιμο, υπό την έννοια ότι οι τόκοι του δανεισμού δεν επιτρέπουν στη χώρα να μειώσει τα ελλείμματά της.

Οι περισσότεροι θαυμαστές του «από μηχανής θεού» που πήρε τα ονόματα «στάση πληρωμών» ή «αναδιάρθρωση» ή «επαναδιαπραγμάτευση» εστιάζουν σε αυτήν ακριβώς την παράμετρο αγνοώντας είτε από βλακεία είτε από σκοπό το βασικό πρόβλημα των δημοσιονομικών μας: το μεγάλο δίδυμο Έλλειμμα! Έλλειμμα προϋπολογισμού και έλλειμμα ανταγωνιστικότητας.

Η τριμερής των δανειστών μας έχει προτείνει στην ελληνική κυβέρνηση μια σειρά μέτρων που βοηθούν στον περιορισμό του ελλείμματος. Σε μια κοινωνία όπου το κράτος ήταν ο βασικός εργοδότης, βασικός πελάτης αγαθών και υπηρεσιών και βασικός πάροχος κάποιων άλλων υπηρεσιών, κάθε απόπειρα περιορισμού των εξόδων του σημαίνει κάποιο σοβαρό κοινωνικό αντίκτυπο. Όμως, όπως λέμε εδώ και χρόνια στη g700, οι αλλαγές αυτές στη δομή της ελληνικής οικονομίας είναι απαραίτητες και το γεγονός ότι δεν έγιναν, ώστε να προστατευτούν οι βασικοί κομματικοί πελάτες του μεταπολεμικού και μεταπολιτευτικού status quo, ήταν μια από τις βασικές αιτίες που η δική μας γενιά έτυχε της χειρότερης οικονομικής, πολιτικής και κοινωνικής μεταχείρισης τα τελευταία δέκα χρόνια. Το σύστημα αυτό πρέπει να αλλάξει ΑΜΕΣΑ!!!

Η δημόσια συζήτηση περί «αναδιάρθρωσης» έχει μια πλάνη κρυμμένη μέσα της: όλοι (πολιτικοί, ΜΜΕ, συνδικαλιστές κτλ.) ποντάρουν στην τεχνική άγνοια του λαού και συνδέουν την αναδιάρθρωση με τη λύση των προβλημάτων μας. Υπονοούν, εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις, πως μόλις γίνει η αναδιάρθρωση θα σταματήσουν τα μέτρα, οι μισθοί του Δημοσίου θα αυξηθούν και πάλι κατά 20-30%, οι γυναίκες με ανήλικα παιδιά του δημοσίου θα συνταξιοδοτηθούν στα 52 και το χρήμα θα τρέξει ζεστό στην αγορά και στα χέρια μας.

Αυτό είναι ένα ψέμα. Ένα ακόμα ψέμα στη σειρά όλων των ψεμάτων που ακούσαμε στο μεταπολιτευτικό παραμύθι και που ξεκίνησε με τις «καλύτερες μέρες», πέρασε από την «επανίδρυση του κράτους» και τελείωσε με το «λεφτά υπάρχουν». Η αναδιάρθρωση του χρέους, αν και όποτε γίνει, δεν πρόκειται να αλλάξει καθόλου το οικονομικό πρόγραμμα οποιασδήποτε ορθολογικής κυβέρνησης θελήσει να μας κρατήσει στην ΕΕ και στο ευρώ.

Η ελληνική οικονομία της δημοσιοϋπαλληλίας, της πελατειακής κρατικοδίαιτης ψευτοεπιχειρηματικότητας και των συντεχνιακών παροχών πρέπει ΤΩΡΑ να αναδιαρθρωθεί και να μετατραπεί από παρασιτική σε παραγωγική μηχανή. Όσο δεν αναδιαρθρώνεται η οικονομία μας καλύτερα να αφήσουμε την αναδιάρθρωση του χρέους να συζητείται το Υπουργείο Οικονομικών και μόνο…

Ο στόχος και η μόνη μας δημόσια κουβέντα πρέπει να είναι ο περιορισμός του δίδυμου ελλείμματος. Καμία ελληνική πολιτική παράταξη δεν το συζητά, κανένας prime time δημοσιογράφος δεν το αγγίζει. Το χρέος δεν επιβλήθηκε από κανένα σκοτεινό κέντρο. Είναι το άθροισμα μιας πολιτικής ελλειμμάτων που εγκαινιάστηκε από τον Ανδρέα Παπανδρέου και, μακάρι, να ενταφιαστεί από τον φυσικό κληρονόμο του. Τα ελλείμματα έγιναν το χαλί κάτω από το οποίο κρύψαμε το συνδυασμό της ανικανότητάς μας να παράγουμε ανταγωνιστικά προϊόντα και της επιθυμίας μας να καταναλώνουμε σαν Αμερικάνοι.

Τώρα – όπως πολλοί «γραφικοί» προέβλεπαν αλλά ποιος τους άκουγε; – το χαλί γύρισε και μας τύλιξε σαν κοκορέτσι. Κοιτώντας λοιπόν τις σούβλες μας, όσοι καταφέρουν να σουβλίσουν αυτό το Πάσχα, ας σκεφτούμε μήπως το μπλα μπλα περί αναδιάρθρωσης του χρέους πρέπει να είναι λιγότερο και μήπως πρέπει, επιτέλους, να συζητήσει η ελληνική κοινωνία, από πού θα εξοικονομήσουμε τα χρήματα που θα μειώσουν το έλλειμμά μας.

Ο Χριστός, καθώς λέγεται, ανέστη. Άντε και στα δικά μας…

*O GoAs είναι blogger και μέλος της G700.

Tuesday, April 19, 2011

Περί «απεχθούς χρέους» και «χρεοκρατίας»

Του Μανόλη Γαλενιανού*

Όπως πολύς κόσμος, είδα πρόσφατα το “Debtocracy” της Κατερίνας Κιτίδη και του Άρη Χατζηστεφάνου και μου κίνησε ιδιαιτέρως το ενδιαφέρον το δεύτερο μέρος το οποίο αναφέρεται στο απεχθές χρέος. Όταν όμως έψαξα λίγο παραπάνω τα στοιχεία στα οποία αναφέρονται, τα συμπεράσματα που έβγαλα ήταν πολύ διαφορετικά από αυτά των παραγωγών του Debtocracy: η θεωρία του απεχθούς χρέους δεν έχει εφαρμογή στην περίπτωση της Ελλάδας και δεν είναι καν ξεκάθαρο ότι έχει χρησιμοποιηθεί στην πράξη σε άλλες χώρες.

Τα παραδείγματα αποποίησης απεχθούς χρέους που παρουσιάζονται στο βίντεο είναι το Μεξικό του 1867, η Κούβα του 1898, το Ιράκ του 2003 και ο Ισημερινός του 2008.

Στα πρώτα τρία παραδείγματα, το παλιό χρέος (ή τμήμα του) διαγράφηκε μετά την αλλαγή καθεστώτος (λόγω επανάστασης ή εισβολής) ενώ στη λίστα θα μπορούσαμε να προσθέσουμε τον αμερικανικό Νότο μετά τον εμφύλιο, την ΕΣΣΔ και την Τουρκία τη δεκαετία του '20 και πολλά πολλά άλλα παραδείγματα. Το βασικό χαρακτηριστικό αυτών των περιπτώσεων είναι ότι η αποποίηση του χρέους προηγήθηκε από την αλλαγή καθεστώτος και συνεπώς δεν έχουν εφαρμογή στη σημερινή Ελλάδα.

Η περίπτωση του Ισημερινού έχει περισσότερα κοινά στοιχεία με την Ελλάδα καθώς δεν συνέπεσε με πολιτειακή αλλαγή αλλά δείχνει και τους κινδύνους της μονομερούς αποποίησης του χρέους.

Στα τέλη του 2008, δύο χρόνια μετά την εκλογή του Ραφαέλ Κορέα στην προεδρία του Ισημερινού, η χώρα σταμάτησε να εξυπηρετεί μία συγκεκριμένη έκδοση ομολόγων που αντιπροσώπευε το ένα τρίτο του εξωτερικού χρέους της χώρας. Το καλοκαίρι του 2009 η κυβέρνηση του Ισημερινού επαναγόρασε αυτήν την έκδοση του χρέους πληρώνοντας μόνο το 35% της ονομαστικής του αξίας. Η αναδιάρθρωση ήταν επιτυχής καθώς το 91% των δανειστών δέχτηκαν να συμμετάσχουν και να παραδώσουν τα ομόλογά τους.

Η επίσημη αιτολογία για τη στάση πληρωμών ήταν ότι η επιτροπή λογιστικού ελέγχου του Ισημερινού έκρινε ότι το χρέος αυτό ήταν «απεχθές» και «παράνομο» και συνεπώς αποφασίστηκε να μην αποπληρωθεί. Πέρα από την επίσημη εκδοχή, την ίδια εποχή τα εμβάσματα των μεταναστών από τις ΗΠΑ και η τιμή του πετρελαίου -- το βασικό εξαγωγικό προϊόν της χώρας—είχαν πέσει πολύ λόγω της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης οπότε η οικονομική δυσπραγία ήταν σημαντικός παράγοντας σε αυτή την απόφαση.

Το ότι ο πρόεδρος Κορέα έκανε δύο χρόνια να μπει στη διαδικασία αναδιάρθρωσης, το ότι η αναδιάρθρωση αποφασίστηκε ξαφνικά και για ένα συγκεκριμένο τμήμα του χρέους που έτυχε να πληρώνει μες στην κρίση και το ότι οι δανειστές πήραν το 35% (αντί για 0%) της αξίας του χρέους, με κάνουν να πιστεύω ότι η αναδιάρθρωση έγινε περισσότερο επειδή η χώρα αντιμετώπιζε δυσκολίες αποπληρωμής του χρέους της και λιγότερο επειδή το χρέος αυτό καθεαυτό κρίθηκε απεχθές.

Αυτή η δυσκολία αποπληρωμής ισχύει φυσικά και στην περίπτωση της Ελλάδας και πιστεύω ότι η αναδιάρθρωση του χρέους είναι κάτι που οφείλουμε να συζητήσουμε και ενδεχομένως να πράξουμε– αλλά με όρους πραγματιστικούς (τι κερδίζουμε και τι χάνουμε από μια τέτοια απόφαση) και όχι ηθικολογικούς.

Η περίπτωση του Ισημερινού δείχνει ότι ότι το κόστος της μονομερούς αποποίησης χρέους, όποια και αν είναι η αιτιολογία, είναι σημαντικό: από το 2008 και μετά η κυβέρηση του Ισημερινού δεν έχει μπορέσει να δανειστεί από τις διεθνείς αγορές και έτσι έχει χρηματοδοτήσει το έλλειμμά της χρησιμοποιώντας τα αποθεματικά των συνταξιοδοτικών ταμείων, δανειζόμενη από το ΔΝΤ (!) και από λατινοαμερικάνικους οργανισμούς οικονομικής βοήθειας και υποχρεώνοντας τις τοπικές τράπεζες να δανείσουν την κυβέρνηση πράγμα το οποίο μειώνει τα διαθέσιμα κεφάλαια για το δανεισμό του ιδιωτικού τομέα.

Το δεύτερο πιθανό κόστος της αναδιάρθρωσης είναι το να πάρουν τη δικαστική οδό οι δανειστές της χώρας, το οποίο έχει συμβεί στην περίπτωση της Αργεντινής όπου οι δανειστές της έχουν προσπαθήσει να κατασχέσουν αεροπλάνα των (κρατικών) αργεντίνικων αερογραμμών σε αεροδρόμια του εξωτερικού. Αυτός ο κίνδυνος μάλλον δεν ισχύει για την περίπτωση του Ισημερινού καθώς το 91% των δανειστών αποδέχτηκαν την αναδιάρθρωση και αυτό αποτελεί πειστήριο όταν το δικαστήριο κρίνει αν ο δανειζόμενος διαπραγματεύτηκε σε καλή πίστη σε μια εκ των υστέρων αλλαγή στους όρους κάποιου δανείου. Πάντως, δεδομένου του ότι η Ελλάδα παίρνει σημαντικά ποσά από την Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω των Κοινοτικών Πακέτων Στήριξης, μια δικαστική διαμάχη στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο ενδεχομένως να έχει αρνητικές συνέπειες για αυτά τα πακέτα.

Τέλος, εγώ τουλάχιστον αδυνατώ να καταλάβω τι ακριβώς θα ψάξει να βρει ο λογιστικός έλεγχος που προτείνεται στο βίντεο. Τα στοιχεία για το δημόσιο χρέος ήταν πάντα δημόσια και προσβάσιμα και το μέγεθος του χρέους ήταν γνωστό. Το μέγεθος του προβλήματος δεν το ξέραμε επειδή δε μπήκαμε στον κόπο να το κοιτάξουμε και αγνοήσαμε όποιον μας το επισήμανε (βλέπε: Μάνος, Στέφανος). Επίσης, την τελευταία δεκαετία η ελληνική κυβέρνηση δανείστηκε με τους καλύτερους όρους της ιστορίας του σύγχρονου ελληνικού κρατους! Ποτέ στο παρελθόν δεν μπόρεσε να δανειστεί με 3-4% επιτόκιο, όσο περίπου και η Γερμανία.

Προφανώς και πρέπει να ερευνηθούν οι περιπτώσεις διαφθοράς που συνοδεύουν τις δημόσιες δαπάνες αλλά αυτό δεν έχει σχέση με τον λογιστικό έλεγχο για το πώς δανείστηκε η ελληνική κυβέρνηση.

*Ο Μανόλης Γαλενιανός είναι επίκουρος καθηγητής στο Οικονομικό Τμήμα του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Πενσυλβανίας και μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου της G700.

Monday, April 18, 2011

How to Grow the Greek Economy

By Aristos Doxiadis

Very little of the debate on the greek economic crisis has focused on how to get the economy to grow. Even among policy makers this issue is receiving little attention. Their effort is directed mostly to fiscal stabilization and/or debt renegotiation. Yet, ultimately growth is the key to improving public finances and to servicing debt as well as to raising incomes and employment.

...Read the full article in Aristos Doxiadis' scrapbook and repository.

Friday, April 15, 2011

Start Up Greece. Yes we can!

Πέντε μέρες μετά την υλοποίηση της εξαγγελίας του Υπουργείου Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας για ίδρυση επιχειρήσεων σε μία μέρα με μία στάση, γίνεται τώρα πραγματικότητα και το πρώτο πλήρες No stop shop για την επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα!

Το Start Up Greece είναι μια ψηφιακή πλατφόρμα, όπου συγκεντρώνονται σε μία ιστοσελίδα όλες οι πληροφορίες που χρειάζεται να γνωρίζει κάποιος για να ξεκινήσει ή να χρηματοδοτήσει μέσα από δημόσια προγράμματα μία επιχείρηση. Κίνητρα, χρηματοδότηση, έρευνες και νομικό πλαίσιο είναι όλα εκεί και όχι μόνο.

Το Start Up Greece αποτελεί παράλληλα μια διαδραστική κοινότητα δικτύωσης και συνεργασίας με στόχο τη δημιουργία μιας νέας γενιάς επιχειρηματιών στην Ελλάδα. Χρησιμοποιεί τα social media για να φέρνει κοντά ανθρώπους, ιδέες, επιχειρήσεις, πανεπιστήμια, φορείς, για να γεννηθούν συνεργασίες και επενδυτικά σχέδια.

Σύμφωνα με τους εμπνευστές τού το Startup Greece εκφράζει την Ελλάδα του «Ναι, γίνεται»: την Ελλάδα που προσπαθεί, παράγει, κοιτά έξω από τα σύνορα, αναζητά αγορές, ενώνει τους ανθρώπους και τις ιδέες τους, δίνει έδαφος στην επιχειρηματικότητα να ανθίσει. Προάγει το δικαίωμα στην επιτυχία αλλά και στην αποτυχία, στον πειραματισμό, στην καινοτομία.

Υποστηρίζεται από το Υπουργείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας (ΥΠΑΑΝ) και την ελληνική κυβέρνηση, σε συνεργασία με κοινότητες νέων επιχειρηματιών, στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας που έλαβε τον περασμένο Οκτώβριο το ΥΠΑΑΝ για την προώθηση της νέας και νεανικής καινοτομικής επιχειρηματικότητας ως βασικού πυλώνα στη στρατηγική αναπτυξιακής αναδιάρθρωσης της οικονομίας.

Με το Start Up Greece να προάγει τη δικτύωση των νέων πρωτίστως επιχειρηματιών καθώς και την έγκαιρη και εμπεριστατωμένη ενημέρωση όλων, και το ΓΕΜΗ να αποτελεί τη βάση για ίδρυση επιχειρήσεων σε μία μέρα με μια στάση, ελπίζουμε ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια μικρή εξελισσόμενη επανάσταση στο για χρόνια ταλαιπωρημένο επιχειρηματικό περιβάλλον της χώρας. Αν μάλιστα σε λίγες μέρες περάσει χωρίς «περιβαλλοντικές εκπτώσεις» το πολυνομοσχέδιο της Γ.Γ. Βιομηχανίας του ΥΠΑΑΝ για την αδειοδότηση των μεταποιητικών επιχειρήσεων σε συνδυασμό με το νόμο της Γ.Γ. Εμπορίου για το προ-πτωχευτικό και αργότερα το Σχέδιο για μια Ελλάδα Φιλική προς τις Επιχειρήσεις (δέσμευση για άρση 30 σημαντικότερων εμποδίων στην επιχειρηματικότητα), τότε θα μιλάμε για μια πρώτη ολοκληρωμένη δέσμη μέτρων ενάντια στη γραφειοκρατία που θα έχει ανεβάσει την Ελλάδα στη διεθνή κατάταξη ανταγωνιστικότητας αρκετές θέσεις. Ταυτόχρονα, θα έχει γίνει το πρώτο μεγάλο βήμα για να μπει το επιχειρείν στην καρδιά της ατζέντας για τη νέα γενιά. Το καλό να λέγεται!


Tuesday, April 12, 2011

Debtocracy: γιατί δεν συνυπέγραψα

Του Γιάννη Βαρουφάκη

Το ντοκιμαντέρ Debtocracy το είδατε φαντάζομαι (αν όχι πατήστε εδώ για να το δείτε - αξίζει). Πριν το σχολιάσω, ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.

Στις 2 Φεβρουαρίου πήρα ένα email από τον Jamie Galbraith, γνωστό οικονομολόγο(και γιο του μεγάλου John Kenneth Galbraith), με το οποίο με ρωτούσε την άποψή μου για την προσπάθεια δημιουργίας μιας Επιτροπής Λογιστικού Ελέγχου (ΕΛΕ) της οποίας στόχος θα ήταν να μελετήσει προσεκτικά την σύσταση του ελληνικού δημόσιου χρέους: σε ποιον χρωστάμε, πότε δανειστήκαμε, για ποιον λόγο, τι έγιναν αυτά τα χρήματα, κατά πόσον η Βουλή και η κοινή γνώμη τηρείτο ενήμερη για αυτές τις συμφωνίες δανεισμού κλπ. (Το κείμενο με το οποίο περιγράφεται η συγκεκριμένη προσπάθεια διατίθεται εδώ ενώ μια πολύ πιο επιστημονικά διεξοδική παρουσίαση, υπό την επιμέλεια του καλού συνάδελφου Κώστα Λαπαβίτσα, βρίσκεται εδώ). Το ερώτημα του Galbraith ήταν αν θεωρώ σκόπιμο να υπογράψει (κι αν εγώ θα υπέγραφα).

Διάβασα προσεκτικά το σκεπτικό της ΕΛΕ. Εξ αρχής η προδιάθεσή μου ήταν θετική. Πράγματι, η διαφάνεια και η λογοδοσία αποτελούν βασικές αρχές της δημοκρατίας χωρίς τις οποίες η δημοκρατία δεν είναι παρά ένα άδειο πουκάμισο με το οποίο καλύπτονται λογιών-λογιών απολυταρχικές ανομίες. Ο λαός, είναι αλήθεια, δικαιούται να γνωρίζει σε ποιον χρωστά και τι έγιναν τα χρήματα τα οποία δανείστηκαν κατά καιρούς οι κυβερνώντες στο όνομά του. Ιδίως όταν η αποπληρωμή του χρέους είναι τόσο δυσβάστακτη που θέτει υπό απειλή ακόμα και την ύπαρξη της χώρας.

Κι όμως. Όταν τελείωσα την ανάγνωση του σκεπτικού της ΕΛΕ, και μετά από βασανιστική σκέψη, αποφάσισα ότι δεν θα συνυπέγραφα την προσπάθεια. Η απάντησή μου στον Galbraith ήταν η εξής (σε δική μου ελεύθερη μετάφραση):

"..." Η συνέχεια στο Protagon GR.

Monday, April 11, 2011

Η Δημοκρατική Αριστερά και το «απαράδεκτο Μνημόνιο»

Του Μάνου Ματσαγγάνη*
Ομιλία στο συνέδριο της Δημοκρατικής Αριστεράς
31 Μαρτίου - 3 Απριλίου 2011

1. Η Δημοκρατική Αριστερά είναι παιδί της κρίσης. Δεν ξέρω αν η Ανανεωτική Πτέρυγα θα είχε ούτως ή άλλως αποχωρήσει από τον ΣΥΝ. Αυτό που ξέρω είναι ότι όσοι έσπευσαν να πλαισιώσουν τη ΔΗΜΑΡ, έχοντας μείνει πολλά χρόνια εκτός ενεργού πολιτικής δράσης, δεν θα το είχαν κάνει εάν δεν είχε μεσολαβήσει το σοκ της κρίσης και του Μνημονίου. Θα είχαν μείνει στο σπίτι τους.

2. Ο καταλύτης λοιπόν ήταν το Μνημόνιο. Το «απαράδεκτο Μνημόνιο» όπως λέει ο Φ. Κουβέλης – το οποίο, απαράδεκτο ή όχι, είναι οπωσδήποτε ταπεινωτικό. Είναι η ταπεινωτική επιβεβαίωση της παταγώδους αποτυχίας μιας ολόκληρης γενιάς, της γενιάς της Μεταπολίτευσης, στην πολιτική και στην κοινωνία: της ίδιας (ως ανθρώπινου υλικού – με λαμπρές, φυσικά, εξαιρέσεις), και κυρίως των στερεοτύπων της.

3. Αυτά, μερικές φορές, με κάποιο τρόπο, τα λέμε. Μιλάμε π.χ. για κρίση του μεταπολιτευτικού προτύπου κτλ. Καταλαβαίνουμε όμως πού οδηγούν; Συνειδητοποιούμε ότι το πρόγραμμα της μεταπολιτευτικής αριστεράς (όλης: από το ΠΑΣΟΚ μέχρι το Μ-Λ ΚΚΕ) έχει αποτύχει (όλο: αγροτικοί συνεταιρισμοί, δημόσιες επιχειρήσεις, τοπική αυτοδιοίκηση, σχολεία, νοσοκομεία, πανεπιστήμια); Δεν είμαι τόσο σίγουρος.

4. Το Μνημόνιο είναι το μεγάλο ταμπού: δεν μιλάμε για αυτό. Παρότι είναι το υπ’αριθμόν 1 θέμα για το οποίο μιλάνε όλοι οι άλλοι. Οι βουλευτές της ΔΗΜΑΡ ψήφισαν κατά του Μνημονίου στη Βουλή – εκ του ασφαλούς, έχω την εντύπωση (επειδή υπολόγιζαν ότι θα ψηφιζόταν έτσι κι αλλοιώς). Σε σχετικό μου ερώτημα στη συνέλευση του τομέα παιδείας και έρευνας, μου δόθηκε η διαβεβαίωση ότι εάν από την ψήφο τους κρινόταν το αν θα χρεωκοπούσαμε εδώ και τώρα (εκεί και τότε) ή όχι, τότε οι βουλευτές μας θα ψήφιζαν υπέρ. Τότε γιατί δεν το έκαναν; Εμένα αυτό δεν μου αρέσει: αποπνέει δειλία, έλλειψη αυτοπεποίθησης, σε τελευταία ανάλυση ανειλικρίνεια. Προδίδει επίσης μια αυτοαναφορική αντίληψη για την πολιτική: μιλάμε σαν να απευθυνόμαστε στο τάδε δυσαρεστημένο στέλεχος (ή καθόλου δυσαρεστημένο, ή πρώην στέλεχος) του ΠΑΣΟΚ ή του ΣΥΝ, ή στον δείνα πολιτικό συντάκτη ή τηλεοπτικό αστέρα.

5. Τι πρέπει λοιπόν να λέμε για το Μνημόνιο; Διάφορες σκέψεις, δικές μου και άλλων, υπάρχουν σε διάφορα κείμενα. Είτε μας αρέσει είτε δεν μας αρέσει (δεν μας αρέσει), το Μνημόνιο είναι το μόνο σχέδιο ανόρθωσης της οικονομίας και της χώρας. Άλλο προς το παρόν δεν υπάρχει. Ας φτιάξουμε εμείς ένα δικό μας – αλλά μέχρι τότε το μοναδικό σχέδιο είναι το Μνημόνιο. Θα αρκεστώ στη φράση ενός φίλου: «Ο μόνος τρόπος για να απαλλαγούμε από το Μνημόνιο, είναι να το εφαρμόσουμε».

6. Θα ήθελα να τελειώσω με δυο λόγια για το άλλο ερώτημα: Σε ποιον πρέπει να απευθυνόμαστε; Σήμερα στην κοινωνία περισσεύει ο θυμός. Αυτοί που κλείνουν τη Λεωφόρο Λαυρίου, αυτοί που δεν ακυρώνουν εισιτήριο, αυτοί που γιουχάρουν τους πολιτικούς, αυτοί που σπάζουν βιτρίνες – είναι όλοι θυμωμένοι. Συχνά είναι οι ίδιοι άνθρωποι. Πολλοί από αυτούς μέχρι χθες πίεζαν τους πολιτικούς για διορισμούς, χτίζαν αυθαίρετα, κλέβαν την Εφορία (ή θα το κάνουν όταν μεγαλώσουν). Αυτοί ακούνε τον Σαμαρά, το Λαφαζάνη, την Παπαρρήγα, τον Μ. Θεοδωράκη, κάποιοι ίσως τον Μιχαλολιάκο – εμάς όχι: ό,τι και να πούμε δεν μας ακούνε, ούτε πρόκειται ποτέ.

7. Υπάρχει όμως και ένα άλλο κομμάτι της κοινωνίας, λιγότερο θορυβώδες. Είναι σαφώς μειοψηφικό, αλλά όλο και πιο πολυάριθμο. Είναι αυτοί που έχουν αρχίσει να συνειδητοποιούν ότι η προηγούμενη περίοδος δεν είναι ο χαμένος παράδεισος στον οποίο πρέπει να γυρίσουμε το συντομότερο δυνατόν. Συνειδητοποιούν ότι στην ψεύτικη ευδαιμονία της υπήρχε κάτι βαθιά σάπιο. Οι πολίτες αυτοί είναι πιο πολύ προβληματισμένοι παρά θυμωμένοι. Ακούνε όσους απορρίπτουν την κουλτούρα της Μεταπολίτευσης: από τον Αλέκο Παπαδόπουλο έως τον Στέφανο Μάνο.

8. Εάν επικρατήσουν οι πρώτοι, χαθήκαμε. Δεν εννοώ ως ΔΗΜΑΡ, εννοώ ως χώρα. Εάν επικρατήσουν οι δεύτεροι, μπορεί και να γλυτώσουμε. Και τότε ποιος θα είναι εκεί, για να σώσει τη χαμένη τιμή της αριστεράς, εάν όχι η Δημοκρατική Αριστερά;

*Ο Μάνος Ματσαγγάνης διδάσκει Ευρωπαϊκές κοινωνικές πολιτικές και πολιτικές απασχόλησης στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Διαθέτει το δικό του blog

Friday, April 8, 2011

Συναισθηματισμός vs Ορθολογισμός

Απαντώντας στο άρθρο του Νίκου Αραπάκη

Του Περικλή Κοντόγγονα

Το διάβασα με ευχαριστήση. Πρώτα απ’ όλα γιατί ο Νίκος είναι φίλος, μετά γιατί είναι εχέφρων άνθρωπος και τρίτον γιατί το ξεκίνησε πολύ καλά: η σύγχρονη Ελλάδα είναι η πατρίδα της υπερβολής. Θα θυμάμαι πάντα μια σχετική ρήση ενός καθηγητή μου στο Πανεπιστήμιο «Στην Ελλάδα περάσαμε πολύ γρήγορα από τα γρόσια στα ευρώ και από...τον αυνανισμό στο ομαδικό όργιο» (αλλιώς το έλεγε, αλλα ας όψεται η αστική μου ευγένεια). Ελλάδα της υπερβολής λοιπόν, από την οποία όμως δεν κατάφερε να ξεφύγει ούτε ο φίλος Νίκος. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα λίγο από την αρχή...

Αφήνοντας εξ’ ορισμού έξω από τη συζήτησή μας τις θεωρίες συνωμοσίας, τους κακούς ξένους που θέλουν να μας πάρουν τα ασημικά και άλλα λίγο ή πολύ ευφάνταστα σενάρια, αν θέλαμε να συνοψίσουμε σε μερικές γραμμές το πώς φτάσαμε ως εδώ, μάλλον θα γράφαμε τα εξής: οι επενδυτές-κερδοσκόποι αποφάσισαν κάποια στιγμή να εκμεταλλευτούν τις αδυναμίες του ευρώ: ατελές νόμισμα, χωρίς ενιαία οικονομική πολιτική, χωρίς υπουργείο οικονομικών κτλ.

Αυτό ήταν κάτι που είχε προβλεφθεί (με σχετική προειδοποίηση μάλιστα προς τις ηγεσίες των μεγάλων κρατών της Ευρωζώνης) από τον Τζώρτζ Σόρος, τον οποίο αντί να καταριόμαστε και να τον αντιμετωπίζουμε ωσαν το δαίμονα με τις εφτά ουρές, καλό θα ήταν να ακούμε –καταρχήν- τι λέει. Ο αδύναμος κρίκος μιας γερής –κατα τα άλλα- αλυσίδας ήταν η Ελλάδα. Τεράστιο έλλειμμα, ακόμη πιο τεράστιο χρέος. Μισό βήμα δηλαδή από το γκρεμό, ούτε να την σπρώξεις δεν θα χρειαζόταν. Εν μέσω κωλυσιεργίας των ευρωπαικών κυβερνήσεων το παιχνίδι χόντραινε την ώρα που η Ελλάδα έπρεπε να πληρώσει, αλλά στα ταμεία δεν υπήρχε ούτε σουσάμι από κουλούρι. Ηταν η περιβόητη 19η Μαϊου. Εν τέλει, κάποιοι βρέθηκαν να μας δανείσουν, αλλά επειδή είμαστε γνωστά λαμόγια, αυτή τη φορά θα το έκαναν λίγο διαφορετικά: θα μας άλλαζαν τα φώτα στον έλεγχο. Επειδή, όμως, η πρόθεσή μου δεν είναι να εμπλακώ στο αν ορθώς υπογράψαμε το Μνημόνιο, ούτε στο αν «μαζί τα φάγαμε», όποιος θέλει να μάθει την πραγματική ιστορία του πώς φτάσαμε ως εδώ, ας αφιερώσει λίγο από το χρόνο σου και ας δει αυτό:

http://www.youtube.com/watch?v=HUs--QCSgss

Έκανα κι εγώ αυτή τη μικρή εισαγωγή –πριν προχωρήσω σε αυτά που θεωρώ πιο σημαντικά- για να θυμηθούμε (ή να καταλάβουμε) ότι υπογράψαμε το Μνημόνιο γιατί δεν είχαμε φράγκο. Είμασταν μπατίρηδες, χρεωκοπημένοι, τίποτα. Και είμασταν εμείς όλα αυτά και όχι μόνο το Κράτος. Διότι, χωρίς τα δανεικά, η 1η Ιουνίου 2010 θα έβρισκε μισθωτούς χωρίς μισθό και συνταξιούχους χωρίς σύνταξη. Αυτό είναι ένα γεγονός, που ουδείς μπορεί να αμφισβητήσει, ανεξάρτητα αν θεωρεί σωστή ή όχι την υπαγωγή μας σε μηχανισμούς στήριξης, Μνημόνιο κτλ.

Μέσα σε αυτή τη δίνη δημιουργήθηκαν «αντίπαλα» στρατόπεδα. Είναι αυτά που (επιλεκτικά και μονόπλευρα όμως) περιέγραψε στο άρθρο του ο Νίκος Αραπάκης. Γιατί εκτός από τους ακραιφνείς «κακούς» νεοφιλελεύθερους ή τους βολεμένους εύπορους και τους ευαίσθητους γιούς τους, υπάρχουν κι άλλες ομάδες, τόσο «ελιτιστών» (όπως τους ονομάζει ο ίδιος) όσο και «αγανακτισμένων». Οι τελευταίοι, που είναι και οι περισσότεροι, χωρίζονται κι αυτοί σε υποκατηγορίες μια εκ των οποίων –η χειρότερη κατ’ εμέ- είναι οι βολεμένοι αντιδρώντες.

Αυτοί που πορεύονται με το παχύ πορτοφόλι του μπαμπά τους, της μαμάς τους, της γυναίκας τους, του πεθερού τους, του ίδιου του Κράτους. Αλλά ταυτόχρονα φωνάζουν κιόλας. Το κακό δεν είναι εκεί, γιατί ο καθένας τα συμφέροντά του υποστηρίζει. Κακό δεν είναι ακόμη ούτε ότι οι βολεμένοι αγανακτισμένοι είναι απείρως περισσότεροι από τους βολεμένους ελιτιστές. Το κακό είναι ότι διεκδικούν για τον εαυτό τους την αποκλειστικότητα της κοινωνικής ευαισθησίας, των κοινωνικών αγώνων, της δημοκρατικότητας, ενώ την ίδια στιγμή «στολίζουν» όσους διαφωνούν μαζί τους με διάφορους χαρακτηρισμούς: παπαγαλάκια, νεοφιλελεύθερους, βολεμένους, λεφτάδες κ.α. Κι αν πρέπει να βγάλω ένα συμπέρασμα στο ύφος του φίλου Νίκου, θα έλεγα ότι το χειρότερο είδος επαναστάτη είναι ο βολεμένος επαναστάτης. «Τη συφορά που συμφέρει λογάριαζέ την για πόρνη» έγραψε ο Ελύτης...

Η ανάλυση του Νίκου Αραπάκη για τους «ελιτιστές» είναι όμως ελλειπής. Υπάρχει άλλη μια κατηγορία, η οποία διεκδικεί τον τίτλο του πιο...γνήσιου ελιτιστή (ναι, γνήσιου, γιατί οι κατηγορίες που περιέγραψε ο Νίκος στην πραγματικότητα δεν είναι ελιτιστές, αλλά κακομαθημένοι ελληναράδες νεόπλουτοι): είναι αυτή των ελιτιστών με Αρχές. Στριφνή λέξη για την εποχή μας, αλλά υπάρχει κι αυτή. Συνήθως δεν είναι ούτε οι ιδιαιτέρως εύποροι, αλλά ούτε και αυτοί που τους βρήκε το πρώτο κύμα. Είναι αυτοί που -σύντομα ενδεχομένως- θα διαβούν το Ρουβίκωνα, αλλά παρόλα αυτά δεν θα αλλάξουν άποψη για την δόμηση που πρέπει να αποκτήσει η κοινωνία και το κράτος. Δεν θα αρχίσουν να βρίζουν τους πολιτικούς γιατί ξέρουν ότι κομμάτι μας είναι και μας μοιάζουν. Δεν θα ζητήσουν την εξαίρεσή της συντεχνίας τους από τα μέτρα που θα πάρει η κυβέρνηση. Δεν θα προσπαθήσουν να βρουν άλλοθι για την πτώση τους. Δεν θα ενδώσουν ποτέ στο σαράκι του λαϊκισμού. Είναι αυτοί που τις αποψεις τους τις έχουν χαράξει στην πέτρα και όχι στην άμμο. Και μην νομίσει κανείς ότι είναι...ρομαντικοί ή ουτοπιστές. Όσους γνωρίζω από αυτή την κατηγορία είναι φριχτά ρεαλιστές και ορθολογιστές.

Και έτσι, μιλώντας για ορθολογισμό και ρομαντισμό, ερχόμαστε στο σημείο που αξιολογώ ως το πιο κομβικό του άρθρου του Νίκου Αραπάκη. Μια φράση που, κατά την γνώμη μου, ξεκλειδώνει την αιτία όλων σχεδόν των διαφορετικών θέσεων, τον πυρήνα γύρω από τον οποίο δορυφορούνται όλες οι αντιτιθέμενες (και μη) απόψεις. Έγραψε λοιπόν ο Νίκος: «προτάσσω την κατανόηση και την ανθρωπιά και δευτερευόντως τον ορθολογισμό μου». Γίνομαι αμέσως ξεκάθαρος: διαφωνώ.

Η κατανόηση και η ανθρωπιά (αξίες το δίχως άλλο) είναι συναισθήματα. Και το συναίσθημα είναι από τη φύση του χαοτικό. Δεν γνωρίζει αρχή, ούτε μέση, ούτε τέλος. Επειδή, λοιπόν, ακριβώς είναι συναισθήματα, η κατανόηση και η ανθρωπιά του φίλου Νίκου μπορεί να φτάνει μέχρι το να συμπάσχει με τον απολυμένο ή τον δημόσιο υπάλληλο με τις περικεκομμένες αποδοχές, αλλά του Αρχιεπισκόπου Ιερώνυμου φτάνει μέχρι την απαίτηση πρόσληψης 4,000 θεολόγων στα σχολεία (γιατί σπουδαγμένα παιδιά είναι κι αυτά και δεν πρέπει να μείνουν άνεργοι), ενώ του Αλέξη Τσίπρα φτάνει μέχρι του να ζητάει την πρόσληψη (προεκλογικά) ακόμα 100,000 δημοσίων υπαλλήλων. Και η πλειοδοσία δεν έχει τέλος, ανάλογα με την...ευαισθησία του καθενός (αλλά και τις επιδιώξεις του, για να είμαστε ειλικρινείς).

Εναντι του ορθολογισμού, λοιπόν, δεν προτάσσω κανένα συναίσθημα. Κι αυτό όχι από βίτσιο, αλλά γιατί ο ορθολογισμός είναι εργαλείο και όχι αφηρημένη ιδέα προορισμένη να ικανοποιεί τις ανησυχίες μας. Η απατηλή άποψη που θέλει τον ορθολογισμό σε αντίθετη πορεία προς τις ανθρωπιστικές αρχές και τον ορθολογιστή χωρίς συναισθήματα γίνεται εμφανής αν αναλογιστούμε ότι ο ορθολογισμός κρύβει μέσα του την έννοια του δικαίου. Και ποιά μεγαλύτερη ανθρωπιστική αρχή μπορεί κανείς να φανταστεί από την δικαιοσύνη; Πώς αναθεματίζουμε τον ορθολογισμό , οταν στο όνομα του Ορθού Λόγου (για να θυμηθούμε και λίγο την ετοιμολογία που πάντα φανερώνει τα κρυμμένα νοήματα των σύνθετων λέξεων) έγινε η Γαλλική Επανάσταση, «τα χριστούγεννα της ανθρωπότητας» όπως έγραψε ένας μεγάλος διανοητής. Η κοινωνική δικαιοσύνη και τα ανθρώπινα δικαιώματα, η ελευθερία και η ισότητα είναι τα παράγωγα αυτού του Ορθού Λόγου. Για τον μέγιστο διαφωτιστή Ντιντερό η ιδανική φιγούρα είναι «ένας τίμιος άνθρωπος που χειρίζεται τα πάντα με την λογική» (Εγκυκλοπαίδεια). Πώς εμείς λοιπόν ερχόμαστε και υποβιβάζουμε τον ορθολογισμό έναντι των ίδιων του των παραγώγων; Και, περαιτέρω, πόσο δυνατόν είναι να σταθούν τα παράγωγα αυτά μόνα τους, χωρίς τον ορθολογισμό;

Δικαίως, όμως, θα αναρωτηθεί κανείς: δεν έρχεται δηλαδή ποτέ σε κόντρα ο ορθολογισμός με τις ανθρωπιστικές αξίες; Δεν συγκρούονται ποτέ ο ορθός λόγος με το συναίσθημα;

Η απάντηση δεν είναι μονοσήμαντη και εξαρτάται τι εννοεί κανείς ως «ανθρωπιστικές αξίες», όπως επίσης εξαρτάται από το αν ταυτίζονται πάντα οι αξίες αυτές με το συναίσθημα –πράγμα που δεν συμβαίνει. Ο στοχασμός του Νίτσε κατέτεινε στο ότι «αν είναι να σωθεί η πόλη από την πανούκλα που κομίζει το καράβι, να βουλιάξει το καράβι». Ξεπερνώντας τον αδυσώπητο ορθολογισμό του Νίτσε (γιατί αν τον βάλουμε στην κουβέντα μας θα γράφουμε για μήνες), το ζήτημα είναι τελικά το πώς θα μπορέσει κανείς να φέρει σε μια ισορροπία τις αντινομίες. Η διαλεκτική του «είτε...είτε...» δεν αποκλείει την διαλεκτική του «τόσο...όσο...».

Η ιδανική σύζευξη είναι για αυτούς που μπορούν να σταθούν πάνω στην κόψη του σπαθιού, να χορέψουν πάνω στο φτερό του καρχαρία. Για τους «υπόλοιπους εμείς» υπάρχουν δυο δρόμοι: ή θα δουλέψουμε με τον ορθολογισμό βάζοντάς του το απαραίτητο συναίσθημα που θα μας εμποδίσει από το να γίνουμε ρομπότ, ή θα προτάξουμε το συναίσθημα και απλώς θα το διανθίσουμε με ορθολογισμό για να μην βουλιάξουμε στην πιο βαθιά τάφρο του συναισθηματικού Ατλαντικού. Η διαφορά αυτών των δύο δρόμων είναι τεράστια. Γιατί, μπορεί το δευτερεύον χαρακτηριστικό να εισφέρει στοιχεία και να βελτιώνει το ύφος του πρωτεύοντος, αλλά η κατάληξή του και η μοίρα του είναι να αφομοιωθεί από το πρωτεύον. (Υπερ)απλουστεύοντας, θα πιούμε καφέ με γάλα ή γάλα με καφέ; Ναι, εξαρτάται τι πρότιμάει κανείς τελικά. Μόνο που, άλλη η επίδραση του καφέ και άλλη του γάλακτος. Αν επιχειρήσεις να πιεις καφέ για να κοιμηθείς και γάλα για να ξυπνήσεις, τα αποτελέσματα δεν θα είναι και τόσο τα επιθυμητά...

Τελικά, λοιπόν, ίσως η διαμάχη να μην είναι μεταξύ του λαϊκισμού και του ελιτισμού, αλλά μεταξύ του ορθολογισμού και του (άκρατου ιδίως) συναισθηματισμού. Γιατί πολύ εύκολα θα βρει κανείς ελιτιστές να λαϊκίζουν (προς την αντίθετη κατεύθυνση, πχ. Πάγκαλος –σύμφωνα με το φίλο Νίκο), αλλά και λαϊκιστές να ελιτίζουν (συνδικαλιστές για τις συντεχνίες τους –είναι κι αυτό μια μορφή ελιτισμού κατά την γνώμη μου). Δεν θα βρείς όμως ποτέ ορθολογιστή να ασκεί όλα τα είδη κολύμβησης στον ωκεανό του συναισθηματισμού, όπως και δύσκολα θα βρεις «συναισθηματιστή» να βουτάει στα βαθιά και παγωμένα νερά του ορθολογισμού.

Συμπέρασμα: ο Ταρτούφος μπορεί να είναι βολεμένος ή παραπονούμενος, λαϊκιστής ή ελιτιστής. Θα είναι όμως πάντα συναισθηματικός. Γιατί αν ήταν ορθολογιστής, δεν θα ήταν ο Ταρτούφος...

Wednesday, April 6, 2011

Δεν ήρθε ακόμα η ώρα της αναδιάρθρωσης. Καιρός για ριζικές μεταρρυθμίσεις και τομές

Διαβάζουμε εδώ και μέρες στα ξένα Μέσα ότι επίκειται αναδιάρθρωση του δημοσίου χρέους της Ελλάδας. Η Ελλάδα, η Πορτογαλία και η Ιρλανδία πρέπει τώρα να αναδιαρθρώσουν το χρέος τους, προτρέπει ο Economist (sic), ισχυριζόμενος ότι παρά τις ηρωικές περικοπές παραμένει το δημοσιονομικό αδιέξοδο. Σε αντίστοιχο μήκος κύματος το Γερμανικό Spiegel ισχυρίζεται ότι διαθέτει πληροφόρηση σύμφωνα με την οποία το ίδιο το ΔΝΤ έχει προτρέψει την Ελλάδα να προβεί σε αναδιάρθρωση. Σήμερα στο χορό προστέθηκαν οι Financial Times με τον πρωτοσέλιδο τίτλο «Η ΕΕ χάνει την πίστη της στην Ελλάδα», όπου αναφέρεται η πληροφορία ότι τα κράτη της Ευρωζώνης σκέπτονται αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους.

Συνήθως όπου υπάρχει καπνός υπάρχει και φωτιά. Κι ας ισχυρίζονται στην ευρωζώνη ότι δεν υπάρχει περίπτωση αναδιάρθρωσης. Η αλήθεια είναι ότι κάποια στιγμή στο εγγύς μέλλον, πρέπει να γίνει αναδιάρθρωση του ελληνικού δημόσιου χρέους. Πρώτον, διότι ένα τμήμα του είναι τοκογλυφικό και άδικο. Δεύτερον, διότι το μέγεθος του είναι δυσβάσταχτο και αν δεν διευθετηθεί σε συμφωνία με τους πιστωτές το σύνολο της οικονομίας θα υποστεί μακροχρόνιο δημοσιονομικό εγκλωβισμό, αυξάνοντας παράλληλα τον κίνδυνο για άτακτο πιστολάρισμα με πολλαπλά θύματα. Τρίτον, διότι η πρόβλεψη του να βγούμε ξανά στις αγορές στις αρχές του 2012 δεν βγαίνει εύκολα υπό τις παρούσες συνθήκες. Τέταρτον, διότι οι ηρωικές περικοπές στις οποίες αναφέρεται ο Economist (τώρα που κατέρρευσε η Ιρλανδία γίναμε ήρωες;), οι θυσίες των πολιτών, δεν θα πιάσουν τόπο σε συνθήκες παρατεταμένης οξείας ύφεσης.

Καλά όλα αυτά, αλλά υπάρχει ένα μεγάλο «Όμως».

Καταρχάς, η με οποιοδήποτε τρόπο ρύθμιση του δημοσίου χρέους της Ελλάδας, της Πορτογαλίας και της Ιρλανδίας στο μέλλον, θα γίνει συντεταγμένα εντός ευρωζώνης και όχι υπό πίεση, ούτε ως αντίδραση στις κραυγές των πρωτοσέλιδων των FT, του Economist και του Spiegel. Και σίγουρα δεν θα γίνει με πρωτοβουλία Παπακωνσταντίνου. Η ΕΕ είτε στο πλαίσιο της συντηρητικής πολιτικής της Μέρκελ, είτε με πρωτοπορία μια σοσιαλδημοκρατική πολιτική τύπου Gabriel - Steinmeyer - Steinbruck θα θέσει τους όρους της αναδιάρθρωσης των κρατών της ευρωπαϊκής περιφέρειας συνολικά, καθώς και την κατεύθυνση προς την οποία θα κινηθεί το ευρωπαϊκό εγχείρημα στο μέλλον. Ήδη ως προς την κατεύθυνση ολοκλήρωσης του ευρωπαϊκού εγχειρήματος ένα πρώτο βήμα έγινε στη Σύνοδο Κορυφής του Μαρτίου.

Δεύτερον, για να υπάρξει αναδιάρθρωση και να είναι πετυχημένη, βάζοντας την οικονομία σε βιώσιμη δημοσιονομική πορεία, πρέπει να φροντίσουμε σαν χώρα να δημιουργήσουμε πρωτογενή πλεονάσματα στον προϋπολογισμό. Τη στιγμή που μιλάμε, αν εξαιρέσουμε τα χρωστικά που δίνουμε για τοκοχρεολύσια, παράγουμε έλλειμμα της τάξης του 6,5%+. Ακόμα κι αν αναδιαρθρώναμε δηλαδή το χρέος και εξαφανίζαμε ως δια μαγείας τα τοκοχρεολύσια, πάλι θα έπρεπε να βρούμε πόρους να χρηματοδοτήσουμε δομικά παραγώμενα ελλείμματα του ελληνικού κράτους.

Τι πρέπει να κάνουμε; Μεγάλες μεταρρυθμίσεις και τομές. Είναι εύκολο να βγάζεις το μαχαίρι και οριζοντίως να κόβεις μισθούς και συντάξεις, να αυξάνεις φόρους κι όποιον πάρει ο χάρος. Είναι δύσκολο να σχεδιάζεις και να υλοποιείς σύνθετες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που θα βάλουν το πλαίσιο για την επανεκκίνηση της ανάπτυξης.

Η 18μηνη εμπειρία από τη διακυβέρνηση ΠΑΣΟΚ αναδεικνύει με χαρακτηριστικό τρόπο την αμφιθυμία που υπάρχει στο κυβερνητικό επιτελείο απέναντι στις μεταρρυθμίσεις.

-Από τη μία επιχειρείται μια μεγάλη τομή, ο Καλλικράτης, με μια μείωση των μισθών του δημοσίου πράγμα σωστό διότι στη συντριπτική πλειοψηφία δεν ανταποκρίνονται στην παραγωγικότητα.

-Από την άλλη το Δημόσιο παραμένει ακόμη άθικτο ως προς τον τρόπο λειτουργίας του. Η εργατική αριστοκρατία στις ΔΕΚΟ καλά κρατεί με πληθώρα οργανισμών και παραοργανισμών να επιδοτούνται από τον Τακτικό Προϋπολογισμό και το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων, καμία σχέση δεν υπάρχει με πρακτικές New Public Management, η Κυβέρνηση είναι σε μέγεθος ιστορικό με 50 άτομα, Υπουργεία υπάρχουν χωρίς να έχουν αλλάξει ακόμα το όνομά από τον προηγούμενο ανασχηματισμό, γραμματείες υπάρχουν κομμένες από τη μία και πεταμένες από την άλλη.

-Από τη μία ξεκίνησε το One Stop Shop για ίδρυση επιχειρήσεων σε μία μέρα σε μία στάση με αποτέλεσμα να κερδίσουμε την επόμενη φορά 12 θέσεις στην Ετήσια Έκθεση Doing Business.

-Από την άλλη δεν τα βρίσκουν τα Υπουργεία στο θέμα της περιβαλλοντικής αδειοδότησης μικρών μεταποιητικών εργαστηρίων (το 90 % των αδειοδοτήσεων στη χώρα) με αποτέλεσμα ένα σχέδιο νόμου που ήταν να έχει ψηφιστεί τέλη Δεκεμβρίου να σέρνεται.

-Από τη μία ψηφίζεται ένας νόμος σκούπα για το άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων.

-Από την άλλη οι γνωστοί άγνωστοι, δικηγόροι, συμβολαιογράφοι, φαρμακοποιοί, παραμένουν κλειστότεροι από ποτέ.

Δεν χωράει αμφιβολία ότι με τα σκληρά δημοσιονομικά μέτρα η Ελλάδα σταδιακά θα αποκαταστήσει το χαμένο ηθικό της πλεονέκτημα. Κανείς δεν θα μπορεί σε λίγο να μιλήσει βάσιμα για τους ανεύθυνους ή τεμπέληδες Έλληνες που απομυζούν τους ευρωπαϊκούς πόρους. Παράλληλα, αγανακτισμένοι πολλοί Ευρωπαίοι από το κακό που έπαθε το «καλό και αγαπημένο τους παιδί» η Ιρλανδία και υπό το φόβο ενός μεγαλύτερου ντόμινο, θα βγουν να σπρώξουν το ζήτημα της αναδιάρθρωσης για να γίνει μια ώρα αρχύτερα.

Ωστόσο, χωρίς δραστικές αλλαγές που οδηγούν σε αναπτυξιακή αναδιάρθρωση την ελληνική οικονομία, δεν θα κερδίσουμε ποτέ το στοίχημα της οικονομικής αποτελεσματικότητας και της ανταγωνιστικότητας και μια ενδεχόμενη άκαιρη αναδιάρθρωση του δημοσίου χρέους θα είναι εφήμερη, χωρίς ισχυρά θεμέλια που θα μας οδηγήσουν με ασφάλεια στο μέλλον. Υπ’ αυτή την έννοια οι προϋποθέσεις για αναδιάρθρωση δεν υπάρχουν ακόμα. Κάντε ριζοσπαστικές μεταρρύθμισεις.

Sunday, April 3, 2011

Λαϊκισμός vs Ελιτισμός

Του ΝΙΚΟΥ ΑΡΑΠΑΚΗ
Πολιτικά Σχόλια Επωνύμως

Η σύγχρονη Ελλάδα είναι η πατρίδα της υπερβολής. Η νηφαλιότητα, όχι ως έννοια αλλά ως εργαλείο άσκησης πολιτικής ή έκφρασης λόγου, δεν μας αφορούσε ποτέ –πλην ελαχίστων εξαιρέσεων. Από το υπερβολικά λαϊκίστικο «νόμος είναι το δίκιο του εργάτη», εσχάτως περάσαμε στο υπερβολικά ελιτίστικο «δίκιο είναι ο νόμος των αγορών». Από τους Κολλάδες και τα ξεβρακώματα των «αντιφρονούντων», για την προστασία, υποτίθεται, της δημόσιας περιουσίας, αλλά κατ’ ουσίαν για τα κεκτημένα των συνδικαλισταράδων, περάσαμε στο «μην διαμαρτύρεστε, μπορεί να εξαγριωθούν οι επενδυτές, και τότε ποιος θα μας ελεήσει;».

Η υπερβολή, σε περιόδους κρίσης, λειτουργεί ως καύσιμο. Κι ως γνωστόν τα καύσιμα δεν προορίζονται για ένα είδος οχήματος. Δηλαδή, μπορεί η υπερβολή να γίνει καύσιμο στο όχημα του λαϊκισμού, αλλά μπορεί εξίσου εύκολα να γίνει καύσιμο και για το όχημα του ελιτισμού. Αν ανήκεις σε αυτούς που, λόγω της κρίσης, έχουν χάσει τη δουλειά τους ή κινδυνεύουν να τη χάσουν, το πιο εύκολο είναι να τα ρίχνεις όλα στον επάρατο καπιταλισμό –ξεχνώντας πως ο «επάρατος» βοήθησε την κοινωνία μας να προοδεύσει αλλά και ότι σου παρείχε τα προς το ζην επί σειρά ετών, και το κυριότερο, ξεχνώντας ότι όλα αυτά συνέβησαν σε ένα περιβάλλον απόλυτης ελευθερίας, πρωτοφανούς στην ιστορία του ανθρώπινου είδους. Επίσης, εκτός από τον άδικο καπιταλισμό σου φταίνε και τα παπαγαλάκια του, οι βολεμένοι που, είτε λόγω ιδεολογικής αγκύλωσης είτε διότι προσπαθούν να σώσουν τα κεκτημένα τους, αδιαφορούν για όλους όσοι βγήκαν στο περιθώριο της αγοράς εργασίας και κατ’ επέκταση της ίδιας της ζωής.

Αν, τώρα, ανήκεις σε αυτούς που είτε δεν έχουν πληγεί από την κρίση είτε καταφέρνουν να επιβιώνουν χωρίς μεγάλες απώλειες, τότε δεν σου φταίει ο καπιταλισμός, σου φταίει ο λανθασμένος τρόπος που τον εφαρμόσαμε, αλλά, ταυτόχρονα, σου φταίνε και όλοι όσοι είχαν την ατυχία να τους «ξεράσει» το σύστημα, και οι οποίοι, αντί να δεχτούν μοιρολατρικά την ήττα τους και να περιμένουν υπομονετικά μέχρι το σύστημα να τους επανεντάξει, διαμαρτύρονται και απειλούν να γκρεμίσουν το σύμπαν, να σε παρασύρουν μαζί τους στον ζοφερό κόσμο της ανεργίας και της ανέχειας. Όσοι ανήκουν σε αυτή την κατηγορία, με σημαία τον ορθολογισμό και την ευταξία ωρύονται ότι, για τα δεινά μας, φταίνε το τεράστιο κράτος, οι συντεχνίες, οι κομματικοί στρατοί, η αναξιοκρατία, ή η «παλαβή αριστερά», όπως συνηθίζει να λέει ο Μανδραβέλης.

Εξετάζοντας το ζήτημα αντικειμενικά και έξω από ιδεολογικές αγκυλώσεις, δεν μπορείς παρά να διαπιστώσεις ότι, και οι δυο πλευρές, έχουν, εν μέρει, δίκιο. Ο καπιταλισμός δεν είναι το δικαιότερο των συστημάτων, είναι όμως, κι αυτό, νομίζω, δεν επιδέχεται αμφισβήτησης, το σύστημα το οποίο βοήθησε ένα μεγάλο κομμάτι της ανθρωπότητας να προοδεύσει. Και λέω ένα μεγάλο κομμάτι της ανθρωπότητας και όχι ολόκληρης, διότι, ένα μεγάλο μέρος της ευημερίας του –λεγόμενου– δυτικού κόσμου, οφείλεται στο ότι απομυζήσαμε με αισχρό και αναίσχυντο τρόπο τις χώρες του τρίτου κόσμου. Όπερ σημαίνει ότι, πολλές από τις μπουκιές τις οποίες καταβροχθίζουμε οι «δυτικοί», είναι κλεμμένες από το στόμα κάποιου υποσιτισμένου παιδιού της Αφρικής ή της Ασίας. Όμως, ακόμη κι αν βάλουμε πολλούς αστερίσκους στους λόγους για τους οποίους ευημερήσαμε επί καπιταλισμού, το αποτέλεσμα δεν αλλάζει: Ευημερήσαμε. Όχι όλοι, όχι με τον ίδιο τρόπο, πάντως η συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων (για να περιοριστώ στα δικά μας) έζησε καλύτερα τις τελευταίες δεκαετίες. Κι αυτό, νομίζω, ότι κανείς εχέφρων δεν μπορεί να το αμφισβητήσει.

Έκανα αυτή τη μικρή εισαγωγή –πριν καταθέσω την άποψή μου– προσπαθώντας να προσεγγίσω τις απόψεις των δυο αντιμαχόμενων πλευρών. Όπως προείπα και στις δυο πλευρές, μπορεί κάποιος να εντοπίσει σωστές και λανθασμένες ερμηνείες των γεγονότων. Όμως, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι, αυτό που βιώνουμε σήμερα στην Ελλάδα, είναι τα απόνερα της παγκόσμια κρίσης του καπιταλισμού και όχι μια κρίση για την οποία ευθύνεται αποκλειστικά η «εγχώρια στενοκεφαλιά». Δηλαδή, ακόμη κι αν είχαμε εφαρμόσει τον καπιταλισμό από κάποιο εγχειρίδιο, το πιο πιθανό –για να μην πω το απολύτως βέβαιο– είναι πως και πάλι θα είχαμε πρόβλημα.

...Η συνέχεια του άρθρου ΕΔΩ.