Tου Τίμπορ Ντέσεφι (Tibor Dessewffy)*
A sea change, 15-01-2009
© Policy Network / Magyar Narancs
Μετάφραση από την ομάδα της Προοδευτικής Πολιτικής PPOL
Οι λόγοι που ο κόσμος έφτασε σε μία κρίση τέτοιας έκτασης μπορεί να είναι πολύ διδακτικοί για το μέλλον. Αυτό που συμβαίνει εμπρός στα μάτια μας, είναι η κατάρρευση του καπιταλισμού των πλήρως απορυθμισμένων αγορών. Το παράδοξο με όσα συμβαίνουν σήμερα -παράδοξο που δεν είναι απαλλαγμένο από ηθική διάσταση- είναι πως οι επενδυτικές τράπεζες που σήμερα έχουν ανάγκη κρατικής στήριξης, αγωνίζονταν επί 30 χρόνια με νύχια και με δόντια για την αποδόμηση του κράτους. Εξίσου ειρωνική είναι η κάπως χιουμοριστική παρατήρηση πως με το πρόγραμμα εθνικοποιήσεών του, ο Τζορτζ Μπους (G.W. Bush), συνεισέφερε στην υπόθεση του σοσιαλισμού όσο κανείς άλλος από την εποχή του... Καρλ Μαρξ (Karl Marx).
Σπάζοντας σταδιακά τις αλυσίδες της ρύθμισής τους, οι χρηματοπιστωτικές αγορές υποτίθεται πως υλοποιούσαν την ιδεολογία της αποτελεσματικότητας. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, οι τιμές της αγοράς αντανακλούν όλες τις διαθέσιμες πληροφορίες χωρίς να υπάρχει εναλλακτική λύση σε αυτή την οικονομική προσέγγιση: η πληροφορία φτάνει ισότιμα στους παράγοντες της αγοράς προκαλώντας δίκαιες διακυμάνσεις στις τιμές, οπότε δεν μπορεί να υπάρξει αθέμιτο κέρδος.
Το σημερινό καταρρέον ήθος δεν το συνόψισε καλύτερα ο Ρόναλντ Ρέιγκαν (Ronald Reagan) ούτε καν η Μάργκαρετ Θάτσερ (Margaret Thatcher), αλλά, πράγμα μάλλον παράδοξο, ο Ντεγκ Σιάο Πινγκ (Deng Xiaoping): ο ηγέτης της Κίνας είχε δηλώσει στις αρχές της δεκαετίας του '80 πως «είναι τιμή να είναι κανείς πλούσιος», θέτοντας τις βάσεις για την εντυπωσιακή οικονομική εκτόξευση της χώρας του.
Ας ξαναγυρίσουμε όμως στη δύση. Η αξιακή μεταβολή εκεί συνέβη ως διττή διαδικασία, όπου η ανάδυση των μετα-υλιστικών αξιών -για την οποία τόσος λόγος έγινε από τους κοινωνιολόγους- επισκίαζε το γεγονός πως αυτό που κυριαρχούσε, ολοένα και περισσότερο, ήταν ο καταναλωτισμός.
Οι ιστοριογράφοι των «νέων Εργατικών» δεν παρέλειψαν να σημειώσουν πως η επιτυχία του Μπλερ τη δεκαετία του '90 προέκυψε και από την υποστήριξη των χρηματιστηριακών κύκλων, του Σίτι και της ελίτ των ΜΜΕ. Αλλά ήταν μια υποστήριξη αντεστραμμένη: στην πραγματικότητα, αυτές οι ελίτ εκτίμησαν πως μπορούσαν να στοιχηθούν δίπλα στους «νέους Εργατικούς» διότι το κόμμα αυτό έτρεφε ειλικρινή εκτίμηση προς το κερδοσκοπικό ήθος της δεκαετίας του '90. Η αλήθεια είναι πως η μοίρα και οι επιδόσεις των «νέων Εργατικών» και άλλων τριτοδρομικών κυβερνήσεων καθορίστηκαν σε σημαντικό βαθμό από αυτό το παράδοξο. Αν και με τις πολιτικές τους κατόρθωσαν πράγματι να μειώσουν σε σημαντικό βαθμό τις κοινωνικές ανισότητες -π.χ. καταπολέμησαν την παιδική φτώχεια ή υποστήριξαν τις λιγότερο ευνοημένες κοινωνικές ομάδες- τα επιτεύγματά τους αυτά εξαφανίστηκαν σχεδόν από το «πνεύμα των καιρών» όπως το παρουσίαζε η μαζική κουλτούρα, που ανταπάντησε με μια πλημμυρίδα μηνυμάτων που εκθείαζαν τον πλούτο.
Αυτή η λατρεία του πλούτου και της «μεγάλης ζωής» -που συνδυαζόταν μάλιστα με την περιφρόνηση προς την κοπιώδη, γεμάτη «αίμα και δάκρυα» παραδοσιακή εργασία- ταίριαζε «γάντι» με τη δραστηριότητα του χρηματιστηριακού κεφαλαίου -και δεν πολυανεχόταν αντιρρήσεις. Επιπλέον, η νέα αντίληψη δεν ήταν εντελώς αποκύημα της φαντασίας· στο κάτω-κάτω, όποιος είχε επενδύσει στα αμοιβαία κεφάλαια του Τζορτζ Σόρος (George Soros) κέρδιζε ετήσια, χωρίς να κουνήσει το δακτυλάκι του, σταθερά 30% του κεφαλαίου του, την ίδια στιγμή που στην παλιομοδίτικη «πραγματική οικονομία», ένα κέρδος της τάξης του 7-8% θεωρούνταν αξιοπρεπέστατο.
Από πού όμως θα έπρεπε να ξεκινήσει αυτή η νέα προγραμματική εφευρετικότητα; Πολλοί θεωρούν πως η αντιμετώπιση της κρίσης περνά αυτονόητα από την αναζωογόνηση της παλιάς, καλής κεϊνσιανής οικονομίας. Κάτι τέτοιο όμως θα ήταν ματαιοπονία. Ο ξέφρενος σημερινός κόσμος δεν πρόκειται να τιθασευτεί με τα παλιά εργαλεία, ούτε με την επιστροφή στο παρελθόν.
Εξίσου αδύνατη θα ήταν μία αντισυστημική αλλαγή, αν και σε ολόκληρο τον κόσμο έχει ξεκινήσει ένα κύμα αναβίωσης της αριστεράς. Την ίδια ώρα που στην Ουγγαρία το κοινό δονείται από τις πολεμικές κραυγές της κυρίαρχης «νεοφιλελεύθερης» κάστας των τελευταίων τριάντα ετών, αλλού είναι ήδη φανερό πως οι προοδευτικές δυνάμεις νιώθουν ισχυρή την πίεση της αριστεράς. Βέβαια, αυτό είναι μάλλον αναμενόμενο, τη στιγμή που κάθε λεπτό που περνάει εξανεμίζονται δισεκατομμύρια δολάρια. Τη στιγμή που καταρρέουν εμβληματικοί τομείς της βιομηχανίας, όπως η αμερικανική αυτοκινητοβιομηχανία -κι ενώ η ανεργία εκτοξεύεται απότομα, μοιάζει αρκετά λογικό να προβάλλει η παραδοσιακή, προστατευτική λογική της παλιάς αριστεράς ως αξιόπιστη εναλλακτική λύση στις υπερβολές του ανεξέλεγκτου και ανήθικου καπιταλισμού.
Από την άλλη, το κράτος οφείλει να προσαρμοστεί. Υπάρχει ανάγκη για συστηματική ανανέωση στον τομέα των ελέγχων και των ρυθμίσεων, στην αλλαγή της θεσμικής συγκρότησης των κρατών, αλλά και για τεχνολογικές καινοτομίες και νέα χρήση της γνώσης.